کشف احکام هندسی از شکل هندسی

بنام خدا 

ابتدا ماجرای زیر از زبان مرحوم علامه حسن زاده آملی:

بنده (علامه حسن زاده) حدود سی سال پیش صحبتی با یک ریاضی دان داشتم تا این که کلام کشید به این شکل هندسی (قطاع) (1) من از او، به خاطر غرض الهی که در نظر داشتم، سوال کردم: عزیز من! از این شکل چند حکم هندسی می توان استفاده کرد؟

گفت: شاید هفت تا ده تا حکم.
گفتم: مثلا بیست تا چطور.
گفت: شاید. ممکن است.
گفتم: دویست تا چطور؟
به من نگاه می کرد که آیا دویست حکم هندسی می توان از آن استنباط کرد و توقف کرد.
گفتم: دو هزار چطور؟ همین طور به من نگاه می کرد. گفتم: دویست هزار تا چطور؟
 خیال می کرد که من سر مطایبه و شوخی دارم و به مجاز حرف می زنم. بعد به او گفتم: آقا این خواجه نصیرالدین طوسی کتابی دارد به نام "کشف القناع عن اسرار شکل القطاع" و جناب خواجه از این یک شکل، چهار صد و نود و هفت هزار و ششصد و شصت و چهار حکم هندسی استنباط کرده، یعنی قریب نیم میلیون.

 بعد به او گفتم: این خواجه نصیر طوسی که راجع به یک شکل هندسی، یک کتاب نوشته و قریب پانصد هزار حکم از آن استنباط کرده، شما آن کتاب و خود خواجه را می شناسی؟

گفت: نخیر.
بعد راجع به شخصیت خواجه مقداری صحبت کردیم و به او گفتم: این خواجه وقتی که در بغداد حالش دگرگون شد و دید دارد از این نشاه به جوار الهی ارتحال می کند، وصیت کرد: مرا از کنار امام هفتم، باب الحوائج الی الله، از این معقل و پناهگاه بیرون نبرید و در عتبه به خاک بسپارید و روی قبرم در پیشگاه امام هفتم؛ مثلا نوشته نشود آیت الله و علامه، این امام است، حجه الله، قرآن ناطق و امام ملک و ملکوت است؛ روی قبر من بنویسید:

«و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید»(2)
(و سگشان بر درگاه دو دست خویش درازکرده)

جناب نظام الدین نیشابورى در شرح خود بر شرح مجسطى وقتى این احکام را از خواجه نقل مى کند، مى نویسد: تعجب مدار از آیه قرآن که

«و لو ان ما فى الارض من شجره اقلام والبحر یمده من بعده سبعه ابحر مانفدت کلمات الله ان الله عزیز حکیم» (3)
و اگر هر درخت روی زمین (در کف نویسندگان عالم) قلم شود و آب دریا به اضافه هفت دریای دیگر مرکب گردد باز نگارش کلمات خدا  ناتمام بماند، که همانا خدا را اقتدار بی‌نهایت و حکمت بی‌پایان است.)

وقتى از یک شکل هندسى مى شود قریب نیم میلیون حکم استنباط کرد، چه مى پندارید درباره کلمات قرآن.

و اما توضیحات جالب برگرفته از وبلاگ قاصدوون:

"کشف القناع عن اسرار شکل القطّاع" کتاب ارزشمند جناب خواجه نصیر الدین طوسی فیلسوف، منجم، ادیب، فقیه و ریاضیدان عظیم جهان اسلام است.

علتی که این کتاب را منحصر به فرد میکند، هنرنمایی بزرگی است که جناب خواجه در آن به خرج داده است و از یک شکل هندسی به نام "قطّاع" حدود نیم میلیون (497764) حکم هندسی استنباط کرده است. قطاع سطحی در دایره است که با یک کمان و دو وتر مربوط به کمان محدود باشد. (مانند شکل زیر)

حضرت علامه حسن زاده آملی در واقعه شیرینی در گفتگو با یک استاد دانشگاه ریاضی از این کتاب شریف نام میبرند که میتوانید در این پست این واقعه را مطالعه کنید.
نسخه ای که در اختیار شما قرار دادیم با زبان عربی، مخطوط و با خط زیبا و خوانا است که نسخه اصلی آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

برگرفته از qasedoon.blog.ir

اطلاعاتی درباره کتاب کشف القناع عن اسرار شکل القطاع:

• کتاب کشف القناع را الکساندر پاشا کاراتئودری در سال 1891 میلادی به زبان فرانسوی برگردانده و متن عربی کتاب را با ترجمه فرانسوی آن به چاپ رسانیده است.
•  این ترجمه را کارادوو بررسی کرده و خلاصه فشرده ای از آن را در ضمن مقاله ای به زبان فرانسوی در روزنامه آسیایی (جلد بیستم،سال1892،صفحات 176_181) منتشر ساخته است.
• و نیز سوتر کتاب کشف القناع را در ضمن مقاله ای به زبان آلمانی معرفی کرده است.
• کتاب کشف القناع در سال 1951 میلادی در بادکوبه به زبان روسی ترجمه شده است.
• یوشکویچ نیز در کتاب ریاضیات عرب درباره آن کتاب بحث نموده است (صفحات141_145).
• دکتر غلامحسین مصاحب مقاله ای به زبان فارسی درباره کتاب کشف القناع نوشته است.
• در کتاب ((قربانی: بیرونی نامه)) (صفحات 405_410) بحثی درباره کشف القناع و مقایسه مطالب آن با کتاب مقالید علم الهیئة تالیف بیرونی صورت گرفته است.)
• علاوه بر چاپ های مذکور یک چاپ دیگری از کتاب کشف القناع وجود دارد که در واقع از روی چاپ الکساندر پاشا است، که برای نشر و در دسترس قرار گرفتن این اثر توسط مؤسسه تاریخ علوم عربی - اسلامی دانشگاه فرانکفورت در سال 1998 بازچاپ شده است. (مراجعه بفرمایید به دو فصلنامه میراث علمی اسلام و ایران، سال دوم، شماره دوم (پیاپی 4)، پاییز و زمستان 1392)
• برای اطلاعات بیشتر به کتاب "زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری" (چاپ اول) نوشته جناب ابوالقاسم قربانی مراجعه کنید.
• در کتب علامه حسن زاده آملی نیز در جاهای مختلف، به کتاب کشف القناع عن اسرار شکل القطاع و چاپهای آن، اشاره شده است: کلمه 499 کتاب هزار و یک کلمه ** رساله الصحیفة العسجدیة فی آلات رصدیة ** کتاب نجم الدین چاپ ششم پاورقی ص 91 ** گفت و گو با علامه حسن زاده چاپ هفتم پاورقی صفحه 66 ** درس هفتاد و ششم دروس معرفت نفس ** مجموعه مقالات، رساله ولایت تکوینی ** و...
• برای دانلود این کتاب شریف با ترجمه فرانسوی چاپ قسطنطنیه به این لینک مراجعه کنید.