عهدنامه با نجرانیان

بنام خدا 

بی شک یکی از روشهای دستیابی به نوع حکومت و روش مدارا و تعامل حاکمان با مردم و بخصوص اقلیتها ، پیمان نامه ها و قراردادهای فی  ما بین انان است . پیامبر اعظم (ص) نیز قراردادهای زیادی با قبایل و بخصوص با یهودیان و مسیحیان بسته است که نشان از روش حکومت ایشان دارد که البته پیشتر دو نمونه از این عهدنامه ها را در اینجا اورده ایم.

اینک عین ماجرا و مفاد یکی از این قراردادها که در داستان مباهله و با سران مسیحی نجران صورت گرفته است: 

" ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮﺷﻰ ﺑﺎ ﺍﺳﻨﺎﺩ ﺧﻮﺩ ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ (ﺹ) ﺑﺮﺍﻯ ﻣﺮﺩﻡ ﻧﺠﺮﺍﻥ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﻭ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻛﻪ ﭼﻬﺎﺭﺩﻩ ﻧﻔﺮ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮﺩﻧﺪ، ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻤﺴﻴﺢ ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﻋﺎﻗﺐ ﻭ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺑﻮ ﺍﻟﺤﺎﺭﺙ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﺔ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺭﺑﻴﻌﻪ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭﺵ ﻛﺮﺯ، ﻭ  ﺳﻴّﺪ ﻭ  ﺍﻭﺱ ﭘﺴﺮﺍﻥ ﺣﺎﺭﺙ، ﻭ  ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻭ  ﺷﻴﺒﺔ ﻭ  ﺧﻮﻳﻠﺪ ﻭ  ﺧﺎﻟﺪ ﻭ  ﻋﻤﺮﻭ  ﻭ  ﻋﺒﻴﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭼﻬﺎﺭﺩﻩ ﻧﻔﺮ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻋﻬﺪﻩ ﺩﺍﺭ ﻛﺎﺭﻫﺎﻯ ﻣﻬﻢ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ.  

ﻋﺎﻗﺐ (ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻤﺴﻴﺢ) ﻛﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ ﺭﺃﺱ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﺧﻠﺎﻑ ﺭﺃﻯ ﺍﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﻧﻤﻰ ﻛﺮﺩﻧﺪ، ﺍﺑﻮ ﺍﻟﺤﺎﺭﺙ ﻛﻪ ﺍﺳﻘﻒ ﻭ ﭘﻴﺸﻮﺍﻯ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺷﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﺪﺍﺭﺱ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﻣﻰ ﻛﺮﺩ، ﻭ ﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺍﻣﻮﺭ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎ ﻭ ﻛﻮﭼﻬﺎﻯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻮﺩ. ﻛﺮﺯ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﺍﺑﻮ ﺍﻟﺤﺎﺭﺙ ﺑﻮﺩ، ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺍﺑﻴﺎﺕ ﺭﺍ ﻣﻰ ﺧﻮﺍﻧﺪ: ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻟﺎﻏﺮﻯ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪﺵ ﻣﻰ ﺟﻨﺒﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺗﻮ ﻣﻰ ﺩﻭﺩ، ﮔﻮﻳﻰ ﺟﻨﻴﻦ ﺩﺭ ﺷﻜﻤﺶ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﺩﻳﻦ ﺍﻭ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺩﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﺍﺳﺖ.  

 ﺍﻭ ﺯﻭﺩﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻭ ﺭﺳﻴﺪﻧﺪ، ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺎﻯ ﻧﻘﺶ ﺩﺍﺭ ﮔﺮﺍﻥ ﻗﻴﻤﺖ ﻭ ﺣﺮﻳﺮ ﻳﻤﻨﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻭﺍﺭﺩ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﻣﺸﺮﻕ ﻧﻤﺎﺯ ﮔﺰﺍﺭﺩﻧﺪ. ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﺁﺯﺍﺩﺷﺎﻥ ﺑﮕﺬﺍﺭﻳﺪ. ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺭﻭﻯ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﺮﮔﺮﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻔﺮﻣﻮﺩ. 

 ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﮔﻔﺖ: ﺍﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻯ ﺷﻤﺎﺳﺖ. ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻭ ﻓﺮﺩﺍ ﺻﺒﺢ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻪ ﺭﻫﺒﺎﻧﺎﻥ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺳﻠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻧﺪ. ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﭘﺎﺳﺦ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺳﻠﺎﻡ ﺩﻋﻮﺕ ﻓﺮﻣﻮﺩ، ﺁﻧﻬﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ. ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻭ ﺑﺤﺚ ﺯﻳﺎﺩﻯ ﺷﺪ ﻭ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ (ﺹ) ﺑﺮﺍﻯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻗﺮﺁﻥ ﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ  ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺍ ﻧﻤﻰ ﭘﺬﻳﺮﻳﺪ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ.  

ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻗﺮﺍﺭ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻭ ﻓﺮﺩﺍﻯ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻤﺴﻴﺢ ﻭ ﺩﻭ ﻧﻔﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺧﺮﺩﻣﻨﺪﺍﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﺰﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻣﺎ ﺍﺯ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﺮﺩﻥ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﺸﻴﻤﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﻳﻢ ﻭ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﺮﻃﻰ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺧﻮﺍﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﻦ. 

ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﺻﻠﺢ ﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺮﻭﻁ ﺑﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺳﺎﻝ ﺩﻭ ﻫﺰﺍﺭ ﺣﻠّﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ. ﻫﺰﺍﺭ ﺣﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﺎﻩ ﺭﺟﺐ ﻭ ﻫﺰﺍﺭ ﺣﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﺎﻩ ﺻﻔﺮ ﻫﺮ ﺳﺎﻝ، ﻳﺎ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺁﻥ ﺷﻤﺶ ﻃﻠﺎ ﻭ ﻧﻘﺮﻩ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻳﻤﻦ ﺟﻨﮕﻰ ﺩﺭﮔﻴﺮﺩ ﺳﻰ ﺯﺭﻩ ﻭ ﺳﻰ ﻧﻴﺰﻩ ﻭ ﺳﻰ ﺷﺘﺮ ﻭ ﺳﻰ ﺍﺳﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﺎﺭﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﻧﺠﺮﺍﻥ ﻭ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﺎﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﭘﻨﺎﻩ ﺧﺪﺍ ﻭ ﺭﺳﻮﻟﺶ ﻭ ﺍﻫﻞ ﺫﻣﻪ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺟﺎﻥ ﻭ ﺁﻳﻴﻦ ﻭ ﺍﻣﻮﺍﻝ ﻭ ﺯﻣﻴﻨﻬﺎﻯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﺤﻔﻮﻅ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻯ ﺁﻧﺎﻥ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺍﺳﻘﻔﻬﺎ ﻭ ﺭﺍﻫﺒﺎﻥ ﻭ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰﺍﺭﺍﻥ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺨﻮﺍﻫﻨﺪ ﻛﺮﺩ. 

 ﮔﺮﻭﻫﻰ ﺍﺯ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﮔﻮﺍﻩ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﺮﺏ ﻭ ﺍﻗﺮﻉ ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ﻭ ﻣﻐﻴﺮﺓ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ. ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺩ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻛﻰ ﺳﻴﺪ ﻭ ﻋﺎﻗﺐ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺁﻥ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ ﺍﺑﻮ ﺍﻳﻮﺏ ﺍﻧﺼﺎﺭﻯ ﻣﻨﺰﻝ ﺩﺍﺩ. 

 ﻣﺮﺩﻡ ﻧﺠﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ﺹ) ﺑﺮﺍﻯ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺎﺩﺭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﭘﺎﻯ ﺑﻨﺪ ﻭ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺭﺣﻠﺖ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺧﻠﺎﻓﺖ ﺍﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣﺮﮒ ﺧﻮﺩ ﺳﻔﺎرش ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻰ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻧﻮﺷﺖ.  

ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎﺏ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺭﺑﺎﺧﻮﺍﺭﻯ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ  ﺍﻭ  ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﻯ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺭﺍ ﺻﺎﺩﺭ ﻛﺮﺩ: ﺍﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻳﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻣﻴﺮ ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺍﻯ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﻧﺠﺮﺍﻥ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﻫﺮ ﻛﺲ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺩ ﻛﻮﭺ ﻛﻨﺪ ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﺧﺪﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ (ﺹ) ﻭ ﺍﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺯﻳﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ، ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﺍﻥ ﺷﺎﻡ ﻭ  ﻋﺮﺍﻕ ﻛﻪ ﺑﺮﻭﻧﺪ ﻭ  ﺁﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺐ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺭ ﻋﻮﺽ ﺯﻣﻴﻦ ﻧﺠﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﺷﺎﻥ ﺑﮕﺬﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﺁﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﺍﺯ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺳﻠﻄﻪ ﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﺮﺍﻣﺘﻰ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﻟﺎﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎﺭﻳﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺫﻣّﻪ ﺍﻧﺪ، ﺿﻤﻨﺎ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﺭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﭼﻬﺎﺭ ﻣﺎﻩ ﺍﺯ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻌﺎﻑ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺩﺷﻮﺍﺭﻯ ﺑﺮ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺳﺘﻤﻰ ﺷﻮﺩ ﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﻯ ﻣﺠﺒﻮﺭ ﻛﺮﺩ،

ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﻋﻔﺎﻥ ﻭ ﻣﻌﻴﻘﺐ ﺑﻦ ﺍﺑﻮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻮﺍﻩ ﺍﻳﻦ ﻋﻬﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺍﻧﺪ. ﮔﻮﻳﺪ، ﮔﺮﻭﻫﻰ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﻋﺮﺍﻕ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺠﺮﺍﻧﻴﻪ ﻛﻪ ﻛﻨﺎﺭ ﻛﻮﻓﻪ ﺍﺳﺖ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ.  

منبع : ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺍﻟﻄﺒﻘﺎﺕ ﺍﻟﻜﺒﺮﻯ ﺝ 1 ص 346 و 347  "

توضیح 1: ﻧﺠﺮﺍﻥ، ﻧﺎﻡ ﺷﻬﺮ ﻭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻰ ﻣﻴﺎﻥ ﺣﺠﺎﺯ ﻭ ﻳﻤﻦ ﻭ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﻯ ﻳﻤﻦ ﺷﻤﺮﺩﻩ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ.   

توضیح 2 : حتی عمرابن خطاب خلیفه سخت گیر و خشن با وجود اینکه نجرانیان را از سرزمینشان به مکافات رباخواری رانده است ، برایشان امتیازات زیادی هم قائل شده است.